24. Minder douchen voor de binnenvaart…
Natuurlijk deden we allemaal mee, minder douchen om de scheepvaart op de Waal te redden. Maar zou het helpen? Even Rekenen aan Water…..
Sinds half juli was er volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een "dreigend watertekort". Begin augustus werd dit een "feitelijk watertekort". In de Waterwet staat in art 2.9:
Bij algemene maatregel van bestuur wordt de rangorde van maatschappelijke en ecologische behoeften vastgesteld, die bij watertekorten of dreigende watertekorten bepalend is voor de verdeling van het beschikbare oppervlaktewater.
De rangorde of verdringingsreeks was bij de droogte van 2003 al vastgesteld. Het opschalen naar “feitelijk watertekort” is een belangrijke stap.
De volgorde is duidelijk: veiligheid eerst, dan drinkwater - glastuinbouw- industrie, de rest komt op de derde plaats. Maar helpt minder douchen de scheepvaart op de Waal?
Hoe verhoudt de regenval in Nederland zich tot het drinkwatergebruik?
We gebruiken per dag ongeveer 130 liter drinkwater per persoon, iets minder dan 50.000 liter per jaar. Alle inwoners samen dus: 18 miljoen * 50 m3 = 900 miljoen m3 of 0,9 miljard m3. De drinkwaterbedrijven (we hebben er 10 in Nederland) maken elk jaar bijna 1,3 miljard m3 drinkwater, ongeveer 41 m3 per seconde. Daarvan is 70% voor de huishoudens, 30% gaat naar de bedrijven.
Het grootste deel (60%) wordt uit de grond opgepompt, de rest (ongeveer 0,5 miljard m3) komt uit het oppervlaktewater.
In Nederland valt ongeveer 750 mm regen per jaar. In de zomer verdampt veel water, maar het gemiddelde “neerslagoverschot” is 300 mm. Dat is 300 liter per m2 of 3000 m3 per hectare. Op al onze 3,3 miljoen hectares is het overschot:
3,3 miljoen ha. * 3.000 m3 = 9,9 miljard m3.
Ons neerslagoverschot is dus 11 keer zo groot als ons totale drinkwaterverbruik.
En we hebben onze rivieren nog…
Onze rivieren voeren zo’n 80 miljard m3 per jaar aan, ruim 60 keer ons drinkwatergebruik.
De Rijn is de belangrijkste rivier voor ons. Hij voert het water af van een gebied van ca 185.000 km2. (18.500.000 hectare). Af en toe komt het debiet boven de 7000 m3 per seconde, met extreme uitschieters zelfs boven 10.000 m3 per seconde. Het gemiddelde ligt rond 2200 m3 per seconde ( het is nu erg laag met ongeveer 700 m3 per seconde). De Maas levert gemiddeld 230 m3 per seconde ( nu rond de 20 m3 per seconde). Samen leveren Rijn en Maas in 6 dagen (gemiddeld) ongeveer een gelijke hoeveelheid water als de drinkwaterbedrijven in een heel jaar produceren.
6 dagen * 24 uur * 3600 seconden * 2430 m3 per seconde = 1,26 miljard m3.
Als er veel water wordt afgevoerd wordt dit volume in twee dagen gehaald.
Van de 10 miljard m3 regenwater die we over houden en de 80 miljard m3 van de rivieren wordt bijna alles afgevoerd naar zee. De 0,5 miljard m3 die we aan het oppervlaktewater onttrekken voor de drinkwaterproductie is ongeveer 0,5%.
Een deel van het Rijnwater gaat via de IJsel naar het IJselmeer, in de zomer voert de IJsel ongeveer 300 m3 per seconde af (nu is dat rond 150 m3 per seconde). Daarmee kan het IJselmeerpeil per dag ruim 2 cm stijgen. Het IJselmeer bevat zo’n 5 miljard m3 water, ruim 4 keer onze jaarlijkse drinkwaterproductie.
Toch hebben we soms een tekort…
Een deel van het regen- en rivierwater zakt in de bodem en wordt toegevoegd aan onze grondwatervoorraden van ongeveer 1100 miljard m3. Voor het drinkwater wordt daarvan jaarlijks 0,8 miljard m3 opgepompt. Soms manen de drinkwaterbedrijven ons te minderen omdat er tekorten dreigen. Als het warm wordt stijgt ons verbruik: er wordt extra gedoucht, de tuin wordt besproeid, zwembadjes worden gevuld. Het water is er wel, maar de distributiecapaciteit loopt dan tegen de grenzen aan.
Als de rivieren minder water afvoeren, dringt het zoute zeewater dieper ons land binnen. De drinkwaterinlaatpunten ten oosten van Rotterdam kunnen dan in de problemen komen. Het zoete water is er wel, maar op de plek van de (te westelijke) inlaatpunten is het teveel gemengd met zoutwater.
Zomerdroogte
In de zomer neemt de verdamping vanuit de bodem en het oppervlaktewater toe door de warmte. De gewassen groeien en verdampen via hun bladeren veel water. Het verschil tussen wat er aan regen valt en wat er verdampt, wordt het neerslagtekort genoemd. Dit wordt vanaf 1 april tot en met 30 september bijgehouden door de weersdiensten.
Dit jaar is het (alweer) een droogtejaar met veel verdamping en weinig neerslag in de zomermaanden. De problemen ontstaan vooral door de warmte die de verdamping aanjaagt (veel minder door het tekort aan regenval).
Of 2022 een recordjaar is nog de vraag. De “weerbedrijven” zijn dol op recordlijstjes, maar wees kritisch op uitspraken over de droogste zomer ooit; er wordt pas sinds 1905 gemeten. Maar daarvoor waren er ook droge jaren, Harry Geurts schreef daarover :
In 1389 stond de Rijn bij Keulen voor de derde keer in tien jaar zo laag dat de paarden midden in de rivier liepen.
Meer recyclen?
Hoewel we veel drinkwater gebruiken verdwijnt het water niet, het grootse deel wordt als spoelwater gebruikt voor onze WC’s, of in de badkamer gebruikt. Via het riool wordt dit in de rioolwaterzuiveringsinstallatie gezuiverd. Het gezuiverde water (het effluent) wordt weer geloosd op het oppervlaktewater. Hoewel de zuiveringsnormen streng zijn, zijn we toch voorzichtig met het effluent. Zo loost de grootste zuivering van Nederland, de Harnaschpolder tussen Delft en Den Haag , zo’n 200.000 m3 per dag op de Noordzee. Kunnen we dat niet benutten voor de kassen in het Westland of voor de industrie van Rotterdam?
Besparen?
Het idee dat we tegenwoordig veel meer drinkwater gebruiken dan vroeger is wat overdreven. Tot de jaren ‘90 groeide het gebruik nog, daarna vlakte het af. In de droge jaren als 2019 en 2020 nam het weer toe.
bron: CLO
En al die irrigerende boeren dan?
Als de akkers en graslanden door te weinig neerslag uitdrogen wordt er veel geïrrigeerd. In het droge jaar 2020 werd er 214 miljoen m3 grondwater opgepompt en 93 miljoen m3 oppervlaktewater gebruikt.
93 miljoen m3 oppervlaktewater is 0,1 procent van onze rivierafvoer. De 214 miljoen m3 grondwater is een fractie van de 1100 miljard m3 grondwatervoorraad . Hoeveel er echt wordt onttrokken weten we niet, grondwaterbeheer is niet goed geregeld in Nederland.
Is er dan wel een probleem?
Een groot deel van ons land is eigenlijk een drooggelegd moeras. Met veel arbeid en techniek zijn we er in geslaagd dit laaggelegen moeras bewoonbaar te maken. Er is niet heel veel regen of rivierafvoer nodig om de boel onder water te zetten. Daarom doen we er alles aan om het water weg te krijgen, “Droge Voeten” is ons hoogste doel. Maar het droog en bewerkbaar houden van de moerassige bodem leidt ook tot het oxideren en het inklinken van deze bodem. Dat weten we al heel lang, maar toch blijven we pompen en afvoeren om de zompige bodem droog te houden. Er wordt ook al heel lang gesproken over maatregelen om het grondwaterpeil wat hoger op te zetten, maar in de praktijk komt daar nog weinig van terecht. We zijn er trots op dat “wij” ons land zelf creëerden. Het verhaal over de dijken, molens, sloten en de waterschappen vertellen we graag.
Maar dat we ook enorme hoeveelheden veen afgroeven, zand en klei wonnen (en zout, olie en gas) en door de drooglegging van het veen jaarlijks 5,6 Mton CO2 uitstoten (3% van ons totaal) en zo ons land steeds lager en kwetsbaarder maakten, vertellen we wat minder vaak.
Ons waterbeheer oscilleert tussen te veel en te weinig, de belangen botsen voortdurend en de risico’s zijn groot. In het hogere deel van Nederland is de situatie anders en toch vergelijkbaar. De zandgronden houden nauwelijks het regenwater vast, het grondwater zit 20 meter of meer onder het maaiveld. Halverwege de negentiende eeuw bestond het overgrote deel van de Veluwe uit heide en zandverstuivingen, met hier en daar en dorp. Met veel techniek en arbeid is de “woeste grond” veranderd in een groot bos en landbouwgebied. Maar al die bomen onttrekken veel water uit dit kwetsbare gebied. Om het systeem in stand te houden is in het groeiseizoen veel water nodig, een paar weken zonder neerslag laat zien hoe kwetsbaar het is. Toch is ook hier het watersysteem gericht op afvoeren. Het “winterwater” vasthouden en bewaren voor de zomer staat al heel lang op de agenda (lees mijn Nieuwsbrief 10 nog eens), maar in de praktijk komt er weinig van terecht.
Ja, er is een waterprobleem, maar dat is vooral aan ons eigen waterbeheer te wijten. Het is vervelend als de rivieren minder afvoeren, maar we zouden toch moeten weten dat dreiging en ongemak door te veel en te weinig al eeuwenlang voorkomen.
Minder douchen om de scheepvaart te redden… het is een mooi gebaar én het is kletskoek. Maar het hoort bij het vaste ritueel, in elk droog (of nat) jaar beloven bestuurders “het moet anders” en bij droogte vragen ze om de auto wat minder te wassen en korter te douchen.
Toe beste lezer, subscribe even (gratis natuurlijk).
Enkele relevante links:
CLO over ons watergebruik:
Nog meer over gebruik en besparing
VEWIN cijfers over het drinkwatergebruik
KNMI over neerslagtekort
De beste rivierwater site van Nederland, met elke zondagavond een update.