21. OPEC is nog steeds de baas

De huidige energie crisis wordt wel vergeleken met de eerste oliecrisis van 1973. Maar misschien lijkt de 2022 situatie meer op de derde oliecrisis, met Putin als reïncarnatie van Saddam Hussein.

In 1973 boycotten de Arabische olielanden enkele landen, waaronder Nederland. Ze verlaagden de olieproductie en de olieprijs schoot omhoog; de wereld maakte hardhandig kennis met de macht van de olielanden.

De tweede oliecrisis begon in 1979 toen OPEC de prijs opdreef naar het toen torenhoge niveau van €33 per vat. OPEC was oppermachtig en de malaise die volgde was rampzalig voor de wereldeconomie.

Halverwege de jaren ’80 verslechterde de onderlinge samenwerking in OPEC, de leden hielden zich niet aan de afgesproken quota en het te grote aanbod dreef de prijs naar beneden. Saoedi Arabië probeerde de club weer in het gareel te krijgen. Koning Fahd, ontsloeg olieminister Yamani en de OPEC bijeenkomst in 1986 leidde tot herstel van de discipline. De prijs werd gestabiliseerd rond $15 - $18. De gouden OPEC jaren leken voorbij. Na de enorme geldoverdracht van het westen naar de olielanden, begon nu een periode waarin het westen kon herstellen met goedkope olie en stabiele prijzen. Toch was OPEC de uiteindelijke winnaar, zij waren weer de baas over de olieprijs.   

De derde crisis

De jaren ’90 begonnen zo mooi, de koude oorlog was voorbij, de wereldeconomie draaide goed, de olieprijs was stabiel – mede dankzij OPEC. De bewezen oliereserves waren enorm, de vrees voor the end of oil leek verdwenen. Dat de productie was geconcentreerd in de vijf landen rond de Perzische golf plus Venezuela leek geen probleem, de exporteurs deden hun best om gekend te worden als betrouwbare partners. Oil needed markets, markets needed oil. Alleen Irak week af van de gematigde OPEC lijn. Saddam Hoessein wilde een hogere olieprijs, vooral om de opbouw van zijn leger te financieren. In die jaren was Irak de grootse wapenimporteur van de wereld. Irak begon zich te ontwikkelen als “regulator” binnen OPEC, gericht op een hogere prijs, tegen de lijn in van Saudi-Arabië. Irak oefende druk uit op Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten om hun productie te verlagen en daarmee de prijs op te jagen. Beide landen reageerden op de druk en verlaagden de productie in juli 1990. Maar op 2 augustus viel Irak Koeweit binnen, de eerste golf oorlog was begonnen. Het was niet ondenkbaar dat Irak na Koeweit ook Saoedi-Arabië zou binnenvallen en daarmee vrijwel alle olie van de wereld in handen zou krijgen. Wat als Irak zich zou ontwikkelen als olie én nucleaire macht?

President Bush (de oude Bush) vergeleek Saddam Hussein met Hitler en Koeweit met Tsjechoslowakije in 1938. Saddam vergeleek zichzelf met zijn held Stalin en met Nasser die in 1956 in de Suez crisis het westen had weerstaan. Hij was ervan overtuigd dat het verwende westen hem niet zou tegen houden. In november gaf de VN veiligheidsraad Saddam tot 15 januari 1991 de tijd om zich terug te trekken, maar op 15 januari gebeurde er niks…. Op 17 januari viel de westerse coalitie aan met een enorme luchtaanval en in de “mother of all battles” een paar weken later, werd Irak Koeweit uitgejaagd. De olieprijs was eventjes opgeveerd, maar zakte weer terug naar het lage niveau.  

Putin en Saddam

Met een beetje fantasie is Putin te vergelijken met Saddam Hussein, dromend van wereldmacht en dominantie in de oliemarkt. Net als Saddam combineert Putin echte wapens met zijn oliemacht om zijn doel te bereiken. Met de vorming van OPEC+ wist Putin OPEC te activeren en het gematigde leiderschap van Saoedi Arabië uit te dagen, net als Saddam eind jaren ’80.  Net als in 1990 was de wereld in de waan dat olie-oorlogen niet meer zouden voorkomen, dat intensieve handel zou leiden tot vriendschap - Wandel durch Handel leek te werken. Net als in 1990 reageerde de westerse wereld met een grote coalitie die met politieke druk en sancties de agressor wilde temmen. Ook toen was er consensus over de redenatie: als we niks doen gaat hij door, net als Hitler in ’38. Niet alles komt overeen, Saddam overrompelde Koeweit in één dag, dat is Putin bij Oekraïne niet gelukt. Een ander verschil is dat Amerika toen afhankelijk was van import en dus zeer kwetsbaar was, nu is Amerika de grootste producent en niet afhankelijk van het Midden Oosten.

Wat wel overeenkomt is dat OPEC nog steeds de prijsbepaler is, het machtige Amerika kan de prijs niet omlaag forceren (of willen ze het niet….?).

Toen rond 2010 in Amerika de techniek van het fracken opkwam en de Amerikaanse productie, na 40 jaren afname, weer groeide, liet OPEC de prijs dalen om de Amerikaanse frackers uit de markt te drukken. In 2016 zakte de prijs naar 50 dollar per vat. De strijd met unconventional oil was hard, maar de Amerikanen reageerden met nóg slimmere technieken en hun productie bleef groeien. Vanaf 2009 tot 2019 verdubbelde Amerikaanse productie. Amerika werd (weer) de grootste producent van de wereld.

Toen kwam COVID en de vraag donderde in elkaar, de prijzen zakten mee. De Amerikaanse productie liep snel terug, voor minder dan $60 konden veel rigs niet blijven produceren.  OPEC en zijn medestanders (waaronder Rusland) onder de naam OPEC+  besloot in april 2020 de productie met 9,7 miljoen vaten per dag te verminderen.  De prijs kroop omhoog – OPEC was weer de baas.

De COVID stagnatie kwam ten einde terwijl  het olie-aanbod net was afgeknepen, de prijs liep snel op. De inval in Oekraïne verhoogde de onrust en de olieprijs kwam boven de $100. Analisten voorspelden dat het naar $150 zou gaan, sommigen spraken zelfs over $200.

De Amerikanen kwamen, met enige vertraging, weer terug in de markt, maar de prijs bleef boven de $110. Joe Biden vroeg de OPEC vrienden de productie op te schroeven om de prijs wat te drukken. OPEC besloot in juni 2022 de productie iets te verhogen, met 648.000 vaten per dag, maar hield de druk op de markt hoog, de verlaging van april 2021 is nog niet ingelopen. OPEC bepaalt wat er gebeurt.

Amerika heeft niet alleen maar last van een hoge olieprijs, een deel van de economie verdient er goed aan. De Amerikaanse productie is weer op gang gekomen en nadert het niveau van 2019, tegen een veel hogere prijs.

De olieproduktie van de VS in vaten per dag

Alle producenten én de bedrijven in de sector harken nu de wind fall profits binnen, niemand heeft nu zin in een forse prijsverlaging. De hele fossiele wereld heeft ook leedvermaak…. jullie wilden toch van fossiel af? jullie moesten toch zo nodig olie-investeringen afbouwen en onze industrie wegpesten?…. Tegelijkertijd hebben de tegenstanders van olie óók belang bij een hoge prijs, het is de beste manier om besparing en de overstap naar renewables te stimuleren.

Maar OPEC kent het gevaar van te hoge prijzen; afnemers reduceren hun gebruik en nieuwe producenten willen de markt op. Een overschot, of de vrees voor een overschot, zal de prijs snel onderuit helpen. Is OPEC sterk genoeg om de prijs te reguleren. Bestaat het “wijze” OPEC nog of is de nieuwe generatie leiders roekelozer?

Wat als….

Naast de overeenkomsten met de derde crisis is er een belangrijk verschil: na de waarschuwingen aan Saddam durfde de coalitie onder leiding van de VS aan te vallen en Irak op het slagveld te verslaan. Wat als Putin niet stopt bij de Donets rivier en toch weer naar Kiev optrekt?  

Toe, beste lezer, subscribe op Rekenen met Energie (gratis natuurlijk).

Passende links:

Over OPEC

EIA over de marktontwikkelingen

Olie als spannend verhaal, dat is The Prize van Daniel Yergin, ondersteund met een serie prachtige filmpjes op Youtube