12. Hoe lang houdt de markt dit vol?

De marktprijs voor elektriciteit is nu opmerkelijk hoog. In het VK zijn al vijf leveranciers gestopt. Gaat dat hier ook gebeuren?

In “Rekenen Met Energie” schrijf ik over de energietransitie en soms ook over water. Nieuwsbrief nr. 12 gaat over de ongekend hoge marktprijs van elektriciteit.

Nog niet zo lang geleden was de energiemarkt overzichtelijk. Je was klant bij het regionale energiebedrijf, er was niets te kiezen. Uit de lokale en regionale energiebedrijven ontstonden in de loop der jaren drie grote spelers: Nuon, Essent en Eneco en een handvol kleinere partijen. Gemeenten en provincies waren de eigenaren, meegegroeid met de ontwikkeling van de eigen energiebedrijven naar de nationale reuzen. De eigenaren verkochten na 2010 voor veel geld hun aandelen, het publieke eigendom ging over naar grote buitenlandse partijen. Nuon ging naar het Zweedse Vattenfall; Essent is nu van Innogy dat onderdeel is van het Duitse E.ON; Eneco ging naar Mitsubishi Corporation en Chubu Electric Power Co. uit Japan. De vrije markt werd betreden door nieuwe bedrijven die met lage tarieven, cadeautjes of een bijzonder verhaal hun klantenkring opbouwden. Elk jaar wisselt nu ruim een kwart van de consumenten van leverancier. De concurrentie is fel, maar veel van de nieuwe leveranciers zijn eigendom van de grote partijen: Vandebron en Energiedirect zijn van Essent; Green Choice en Oxxio zijn van Eneco; Powerpeers is van Vattenfall. Sommige van de bedrijven zijn betrokken bij de productie van energie, maar veel bedrijven zijn slechts handelskantoren die actief zijn met inkoop en verkoop. Een deel van de markt verloopt via de stroombeurs en de gasbeurs waar vraag en aanbod samenkomen en de prijs voortdurend in beweging is. De stroomprijs beweegt zich doorgaans rond de 5 cent per kWh met af en toe piekjes naar 10 cent en dalletjes naar 0 cent. Maar nu oscilleert de prijs rond 15 cent, met pieken tot 20 cent!

Afbeelding: De dagprijzen en de “day ahead” prijzen van 14 en 15 februari en die van 17 en 18 september op de APX beurs.

NB: ik beperk me hier tot de stroommarkt, maar de gasmarkt is ook onrustig….

Gemiddeld wordt ongeveer 325.000.000 kWh aan elektriciteit per dag gebruikt, we hebben daarvoor zelden meer dan 14.000 MW vermogen nodig.

Afbeelding: het vermogen in real time op het Nederlandse en het Duitse Tennet net.

Als het erg warm is er wat meer vraag, dan is er veel koeling nodig. Als het koud is stijgt de vraag ook, de verwarmingssystemen zijn dan aan het werk. Maar heel groot zijn de verschillen niet, de dagelijkse vraag en het patroon van uur tot uur zijn goed te voorspellen en de handelsbeurs weerspiegelt de afstemming tussen vraag en aanbod. Als de prijs zakt schakelen de gascentrales en kolencentrales af als hun kostprijs onder de marktprijs duikt. Het aanbod wordt zo minder en dat leidt dan tot prijsherstel. Bij de productie uit wind en zon ligt dat anders, afschakelen leidt niet tot kostenreductie – zij gebruiken immers geen grondstoffen. Een grote dominantie van wind en zon kan daarom leiden tot zeer lage prijzen, ook omdat de producent subsidie krijgt voor elke geleverde kWh. Dat was deze zomer goed te zien op de beurs, de prijs tikte regelmatig de nul aan. Maar ondanks de snelle groei van wind en zon is de prijs nu extreem hoog. Hoe kan dat?  De opwekcapaciteit is in Nederland en omstreken veel groter dan we nodig hebben; de vraag trekt weer aan, maar is niet opvallend groot; er zijn geen grote storingen bij centrales.

Op de beurs wordt gehandeld in elektriciteit, maar het gaat ook om zekerheid en om onzekerheidsreductie. Via allerlei hedging contracten dekken de partijen hun risico’s af. Als de inkopers het gevoel hebben dat er iets gaande is zullen ze zich indekken en hun leveringscontracten veiligstellen. De prijs loopt dan op en dat maakt iedereen nerveus waardoor de prijs nog hoger oploopt. Een kleine rimpeling kan zo een hoge golf worden. Is het de onzekerheid over de gasvoorraden die nu te laag zijn; is het de groeiende afhankelijkheid van Russisch gas; of vreest men de uitslag van de Duitse verkiezingen; of is het oplopende CO2 prijs; of het klimaatoverleg in Glasgow begin november; of de noodzaak van back up capaciteit voor de snelgroeiende wind- en stroomproductie? Of is de markt het slachtoffer van slimme speculanten?

De leveranciers leveren aan hun klanten volgens een contract. Als zij nu moeten leveren volgens de afgesproken prijs van bv. 7 cent per kWh, maar moeten inkopen voor 14 cent, dan houden ze dat niet lang vol. De grote spelers hebben diepe zakken en hanteren in de markt meestal niet de laagste prijzen. De kleinere labels die als prijsvechters in de markt staan, zullen als eerste in de problemen komen. In het Verenigd Koninkrijk stopten al 5 kleine leveranciers, samen goed voor bijna 700.000 klanten. Niet iedereen vindt dat erg, een bloedige shake out kan de markt met onzinnig veel aanbieders weer wat opfrissen, de toezichthouder ziet erop toe dat de levering doorgaat.  

Afbeelding: in het Verenigd Koninkrijk is de de shake out al begonnen, vijf stopten ermee sinds 9 augustus. Grote spelers namen de levering over.

De hoge prijs zal leiden tot verhoging van het aanbod, oude centrales worden uit de mottenballen gehaald waardoor de producenten weer extra contracten durven af te sluiten voor toekomstige leveringen. Zodra de markt het gevoel heeft dat de prijspaniek loos alarm was, kan de prijs razendsnel inzakken, de contracten worden dan gedumpt terwijl de vraag verdwenen is. Maar de nieuwe prijs kan het ook het nieuw normaal worden, waarbij we afscheid nemen van het 5 cent per kWh tijdperk.

Niemand weet hoe het zal gaan en wie als eerste met zijn ogen zal knipperen – de kopers of de verkopers…  Het gedrag van de afnemers is hierin ook belangrijk. Kiezen zij nu voor langlopende contracten die weliswaar duur zijn maar ook zekerheid geven?  Of kiezen ze voor korte contracten en wachten ze op de prijsval? En wat doet de politiek, hoge energieprijzen leiden vaak tot burgerprotesten en politieke onrust.

Wat nu relevanter is dan ooit: zorg dat je gebruik minder wordt!

Relevante Links:

De vijf gestopte bedrijven in UK zijn:

MoneyPlus Energy; People’s Energy ; Utility Point en Hub Energy. PfP Energy lijkt inmiddels onbereikbaar.

Note 23 sept: nog twee bedrijven “ceased operations”: AVRO Energy en Green

Note 30 sept: nog eens drie stopten: Igloo Energy; Symbio Energy en Enstroga

De markt is te volgen via dit adres of via EPEX

De netbelasting is real time te volgen bij Tennet.

Hadden we in Nederland maar zo’n website…, de productie in UK.