29. Over duurzaam gesproken...

Hoe duurzaam is uw Waterschap?

De waterschapsverkiezingen zijn geen Hot Topic. We hebben blijkbaar vertrouwen in de “oudste bestuurslaag” van het land. Als er over geschreven wordt, dan gaat het vaak over het heroïsche verleden, met graaf Willem 2 die in 1255 het eerste Hoogheemraadschap oprichtte; over het deskundige beheer en de onvermijdelijke Droge Voeten; over het bestuur dat “altijd doet wat het belooft” en over de Grote Thema’s van deze verkiezing. Dat zijn: meer of minder natuur; hogere peilen of drooghouden; zelf energie opwekken of niet; afbouw / behoud van de geborgde zetels; de tarieven. Maar hoe zit het met de financiën?

Ik wilde weten wie zich druk maakt om een bijzonder fenomeen: de bijzonder hoge schulden van de waterschappen. Maar dat is bij de stemwijzers geen thema. Daarom voor u als Reken-nerds deze korte beschouwing….

Er is wel wat te kiezen.

In de 21 waterschappen doen de grote landelijke partijen mee, naast aparte clubs als Water Natuurlijk en AWP.  

In de stemwijzers gaan de vragen over de bekende thema’s. De zorgen over de financiële gezondheid komen niet aan de orde.

Hoe hoog mag de schuld zijn?

Voor de landen van de EU geldt een norm voor de maximale overheidsschuld, de EMU-norm van max. 60% van het bruto binnenlands product. De EU-landen zitten nu samen rond 90%.  We maken ons zorgen over de bekende probleemlanden: de Griekse schuld is 200% van het bbp. Italië staat op een tweede plaats met een staatsschuld van 155,3 %, gevolgd door Portugal met 130,5%. Nederland zit onder de norm: het wordt 49,5 % in 2023, dat is ongeveer €500 miljard.

Afb. De ontwikkeling van de Nederlandse staatsschuld.

Schuld leidt tot rentelasten, maar omdat de rente zo laag is (of was) daalde de rentelast voor de rijksoverheid van €11,6 miljard in 2011 tot €4,9 miljard euro in 2021. De rente loopt nu op, de schuld wordt dan weer duurder.

Voor gemeenten wordt ervan uitgegaan dat een schuldenquote van 130% de bovengrens is, daarboven geldt de “signaalwaarde rood”. De netto schuldquote is de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen (inkomsten). Als de schuld gedurende langere tijd te hoog wordt, dan mogen ze steun uit het gemeentefonds aanvragen. In ruil daarvoor worden ze onder toezicht geplaatst en krijgen dan de Artikel-12 status. In 2021 waren er 12 gemeenten waarvoor dat verscherpte toezicht gold: Borsele, Brummen, Castricum, Delft, Grave, Haaksbergen, Montfoort, Stadskanaal, Vijfheerenlanden, Vlissingen, Westervoort, Woudenberg. Nu is Leiden in het nieuws, de stad dreigt in 2024 naar 197% te gaan.

Waterschappen zitten met hun schulden veel hoger, in 2012 was de totale schuldquote van de waterschappen 287%, in 2021 was het nog 251% ! De topdrie in 2021 waren:

Aa en Maas: 351%

Vechtstromen: 348%

Brabantse Delta: 329%

De totale schuld van de waterschappen is nu ca. €9,2 miljard.

Afb. De netto schuldquote van de 21 waterschappen, bron: waves databank

De waterschappen doen elk jaar grote investeringen in sluizen, gemalen, dijken, etc. In 2021 was dat €1,3 miljard. De investering leidt tot afschrijvingen gedurende bv. 10 of 20 jaar. Deze afschrijving zien we terug in het exploitatieoverzicht. Als voor de investering geleend wordt, leidt dat tot rentekosten, ook deze komen terug in de exploitatie. Er is de afgelopen jaren veel geleend, de gezamenlijke rentekosten zijn nu 4,9% van de begroting. De verschillen tussen de waterschappen zijn groot: bij Zuiderzeeland is het 1.9%, bij Amstel Gooi en Vecht is het 8,2%, bij Delfland is 11,4%. De afschrijvingen + de rentekosten zijn de kapitaalskosten (pas op: de aflossingen tellen niet mee in de kapitaalkosten). Deze zijn nu ca. 20% van de totale kosten, met grote onderlinge verschillen, bv bij Vechtstromen is het twee keer zo hoog als in Zuiderzeeland.  

Een bijzondere ontwikkeling is dat de waterschappen investeren in zonneparken en windmolens. Terwijl de provincies en gemeenten de afgelopen hun “assets” afstootten met de verkoop van Essent, Eneco en Nuon bouwen de waterschappen juist hun investeringen in de energieproductie uit.

Afb. De rentelast + de afschrijvingen in procenten van de totale kosten in 2022, bron: waves databank

Waterschappen moeten hun eigen inkomsten regelen, er is niet zoiets als een landelijk gemeentefonds waaruit gemeenten een deel van hun inkomsten krijgen. Het meeste komt uit de eigen belastinginkomsten; de watersysteemheffing en de zuiveringsheffing via drie “omslagen”.

• De ingezetenenomslag voor alle huishoudens in het waterschap

• De omslag gebouwd voor eigenaren van gebouwen, zoals woonhuizen en bedrijven

• De omslag ongebouwd voor eigenaren van landbouwgrond en natuurgebieden

Er zijn ook een paar andere inkomstenbronnen: bv. de opbrengsten uit de productie van groengas uit de vergisters bij hun zuiveringen, of de opbrengst van de windmolens en zonnepanelen. Het dividend van de Waterschapsbank (ca. 50 miljoen per jaar) is ook een inkomstenbron.

Om de begroting rond te krijgen verhogen de meeste waterschappen hun belastingen. De heffingen lopen erg uiteen, bv het verschil tussen Delfland en het naburige Schieland en Krimperwaard is voor het voorbeeld in de onderstaande afbeelding €122,-

In 2023 stijgt de waterschapsbelasting voor huishoudens gemiddeld van €376 naar €405.

Afb. De belasting in Euro in 2022 voor een huishouden met een eigen woning van €270.000, bron: waves databank

De waterschappen publiceren hun financiële gegevens netjes in de jaarverslagen. Dat zijn omvangrijke documenten, maar zo rond bladzijde 115 staat meestal de balans. Daarop is goed te zien hoe groot de schuld is ten opzichte van het Eigen Vermogen en hoe deze zich sinds het voorgaande jaar ontwikkelt; hoe groot de liquiditeit is; hoe groot de vrije (algemene) reserve is; of er veel vorderingen open staan.

Hieronder drie (willekeurig gekozen) balansen, van (boven naar onder) Delfland, Vechtstromen, Hollandse Delta. Vergelijk eens de vaste activa met de langlopende schuld of het aandeel Eigen Vermogen in de totale passiva (de solvabiliteit) of de uitstaande vorderingen. Een aardige is ook: de verhouding tussen de materiële vaste activa en de langlopende schuld.

balans Delfland

balans Vechtstromen

Balans Hollandse Delta

Of de situatie op orde is mag u zelf beoordelen,  maar als dit bedrijven waren zou ik me bij Vechtstromen toch wel zorgen maken met zo’n extreem lage solvabiliteit (ca. 8%) en de oplopende schuld in deze tijd met oplopende rente…

Interessanter is: wat vindt uw partij ervan? Weet u dat?

Grote schulden aangaan is altijd onverstandig, een beetje mag wel, teveel Eigen Vermogen en geld oppotten is ook niet nodig. Ik adviseer het De Drie Beertjes perspectief: Niet te Groot, Niet te Klein, maar net er Tussen In..

Voor extra informatie onderstaande links:

Prachtige website vol met waterschap cijfers: de WAVES databank

Het WAVES deel over de financiën.

CBS houdt ook cijfers bij over de waterschappen.

Het COELO heeft ook mooie overzichten

De Unie van Waterschappen, de koepel van de waterschappen. Basisgegevens staan hier.

Naar de drie (willekeurig gekozen) jaarverslagen: Hoogheemraadschap Delfland; Vechtstromen; Hollandse Delta

Toe beste lezer, subscribe even op Rekenen met Energie (gratis natuurlijk).